Avrupa’nın yeni böcek yasaları

2021 yılından bu yana Avrupa Birliğinde haşeratların gıda ürünlerinde kullanımlarıyla ilgili dört yeni yasa yürürlüğe girmiştir. Özellikle bu yasaların son ikisi sosyal medya mecralarında çok fazla tepki almış ve üzerinde birçok tartışmalar yürütülmüştür. Bunun sebebi ise 2023 yılının ocak ayından itibaren bazı böceklerden elde edilen maddelerinin de hemen hemen her ürüne ilave edilmesine izin gelmiş olmasıdır. Bu maddelerden biri çekirge tozunu diğeri ise Tahıl Küf Böceğin lavalarını (yumurtalarını) gıda ürünlerinde kullanımını onaylamaktadır.

Böceklerden elde edilen maddelerinin gıda endüstrisinde kullanımı aslında bir yenilik değildir. Çok uzun süredir belirli ürünlerde halihazırda haşerat kaynaklı maddeler kullanılmaktadır. Bu maddelerden biri kırmızı renklendirici olan ve böceğin gövdesinden alınan Karmin (E120) ve bir diğer madde ise parlatıcı olarak kullanılan ve bir böceğin salgıladığı maddeden elde edilen Şellak (E904)‚tır.

Bu maddelerin tüketime uygun görülmesinin nedeni et ve balık dışında alternatif bir protein kaynağı olarak değerlendirilmeleridir. Bol miktarda protein içermelerine yanı sıra etten daha besleyici ve yetiştirme şartları açısından çevre dostu olmaları olumlu nedenler arasında sayılmaktadır. Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) tarafından bu maddelere onay verilmiş olsa da bazı insanlarda alerjik reaksiyonlar tetikleyebileceğinden ambalajdaki içerik listesinde ayrıyeten bir alerji uyarısı eklenmesi zorunlu olduğu komisyon kararında belirtilmiştir.

Yürürlüğe giren bu yeni yasalarla beraber haşerat kaynaklı maddelerin hemen hemen her ürüne ilave edilmesine izin gelmiştir. Bunların arasında mesela hamur işleri, çorbalar, pizzalar, kurabiyeler, soslar, tahıllar, cips ve başka krakerler bulunmaktadır.

Böcek kaynaklı madde içeren ürünler nasıl anlaşılabilir?

Bunun için ürünlerin içerik bölümlerinin kontrol edilmesi yeterlidir. Avrupa Birliğindeki yönetmenliğe göre haşerat kaynaklı maddelerinin içerikte belirtilmesi zorunludur.

Almanya’da bu tür maddeleri şu isimlendirmelerden anlayabilirsiniz:

• teilweise entfettetes Pulver aus … (Kısmen yağdan arındırılmış [böceğin türü] tozu)
• getrocknete Larven/Pulver von … (Kurutulmuş larva/ [böceğin türü] tozu)
• Hausgrille/Acheta domesticus (Ev çekirgesi)
• Larven des Glänzendschwarzen, Getreideschimmelkäfers, Buffalowürmer, Alphitobius diaperinus (Parlak siyah tahıl küf böceği larvaları/buffalo kurdu)
• Wanderheuschrecke/Locusta migratoria (Göçmen çekirge)
• Larven des Mehlwurms/Tenebrio molitor/gelber Mehlwurm (Un kurdu larvası)

Ayrıca vegan ve vejeteryan damgalı ürünlerde haşerat kaynaklı maddelerin kullanımı yasaktır.  Buna ek olarak Almanya’daki tüketim merkezi (Verbraucherzentrale) haşerat içeren ürünlerinin ön yüzlerinde de ayrıyeten bir uyarının eklenmesini talep etmektedir

Böcek katkıları içeren ürünleri tüketmek helal midir?

Çekirge hem Yahudilikte hem Peygamber (as) döneminde çokça tüketilen ve sevilerek yiyilen gıdalardandır. Çekirgenin helalliği hadislerle sabittir.

„Rasulullah (s.a.v) ile birlikte altı veya yedi sefere çıktık ve onunla beraber çekirge yedik.“ (Buhari, “Sayd”; 13, Müslim, “Sayd”, 52)

„Bize iki ölü helâl kılındı: Balık ve çekirge…“ (Ahmed b. Hanbel, Müsned, II/97; İbn Mâce, “Sayd”, 9, “Et’ime”, 31)

Bundan dolayı Sünni mezhepler arasında haşerat türü böcekler içerisinde sadece çekirgenin helalliği konusunda fikir birliği vardır (Ahmet Naim, Kamil Miras, Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi C:XII, S. 17-18, İbn Kudâme, el-Muğni, II, 468). Sadece Maliki mezhebinde ayrıyeten bir tezkiye şartı aranmaktadır (İbn Kudâme, el-Muğni, II, 469; Cessâs, Ahkâmu’l-Kur’ân, I, 348; İbn Rüşd, Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid, II, 258). Yani çekirge yenilmeden evvel öldürülmesi/kesilmesi gerekmektedir ve kendiliğinden ölmemiş olmalıdır (mesela doğa şartlarından, hastalıktan vs).

Kurt ve böceklerin tüketimi mezheplerin çoğunluğuna göre helal görülmemiştir. Bundan dolayı larvaları (yumurtaları) da mekruh sayılmaktadır (Yüksel Çayıroğlu, İslam Hukukuna Göre Helâl Gıda, 161). Sadece Maliki mezhebi haşeratı helal olarak değerlendirmektedir (İbn Kudâme, el-Muğnî, II, s. 479). Dolayısıyla çekirge dışındaki böceklerin kurutulmuş larvaları (yumurtaları) Malikilerce helal, diğer üç mezhebe göre ise mekruhtur.

Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) tarafından bu yeni maddelerin sağlığa zararlı olmadıkları saptanmıştır, aksi takdirde bunları haram olarak değerlendirmek gerekirdi.

Dilara Faslak

Ayasofya No 66